W dzisiejszych czasach dentyści radzą sobie doskonale z próchnicą, jej diagnozowaniem i leczeniem. Braki zębowe potrafią zastępować mostami czy nawet implantami. Duży nacisk jest kładziony na choroby periodontologiczne. Natomiast powszechne jest ignorowanie oznak i objawów choroby okluzyjnej. Mimo tego, że oznaki tej choroby są łatwo rozpoznawalne we wczesnym jej stadium, najczęściej pozostają niezauważone (ryc. l). Większość dentystów leczy tylko zęby, ewentualnie kość, ale zapomina o całym kompleksie narządu żucia.
Choroba okluzyjna to zaburzenie funkcji jakiejkolwiek części układu narządu żucia, która powoduje nierównowagę pomiędzy stawem skroniowo-żuchwowym, mięśniami i zębami powodując ich destrukcje.
Jeśli leczenie pacjenta rozpoczniemy we wczesnym stadium choroby, koszty pracy i rozległość leczenia będą ograniczone. Zwiększa to akceptację leczenia przez pacjenta. Jeśli pozostawimy pacjenta bez leczenia pozwalając na rozwój choroby, narażamy go na potrzebę całkowitej rehabilitacji i zwiększenie kosztów. Dlatego bardzo ważna jest znajomość oznak i objawów choroby okluzyjnej.
Dorota Stankowska
Data publikacji: 28 stycznia 2020
Jedną z najbardziej oczywistych oznak choroby okluzyjnej jest atrycja. Atrycja jest to utrata twardych tkanek zęba, na skutek tarcia zęba o ząb. Wyobraźmy sobie przeszkodę zwarciową na jednym z trzonowców. Żuchwa chcąc ominąć tą przeszkodę, podczas zamykania do maksymalnego zaguzkowania, zbacza do przodu. Dolne siekacze wchodzą w kolizję z górnymi i ulegają starciu (ryc. 2-6). Pamiętajmy, że szkliwo jest najtwardszą tkanką organizmu. Jeśli starcie dojdzie do zębiny, która jest zdecydowanie bardziej miękka, proces będzie zachodził 7 razy szybciej. Jeśli więc nie zauważymy procesu starcia w obrębie szkliwa to, gdy dojdzie on do zębiny będzie coraz szybciej postępował.
Przyczyną atrycji mogą być także przekonturowane powierzchnie koron protetycznych przednich zębów (ryc. 3a). Zbyt wypukle powierzchnie podniebienne przeszkadzają w kopercie funkcyjnej, powodując starcie siecznych dolnych. Atrycja często zachodzi równocześnie z erozją, czyli utratą twardych tkanek zęba na skutek czynników chemicznych ego i endogennych. Kwasy przyśpieszają destrukcyjne działanie atrycji. Ich działanie jest ewidentne, gdy widzimy szkliwo niepodparte głębiej położoną zębiną bez kontaktu z przeciwstawnymi zębami (ryc. 7).
Do tego może dołączyć się abrazja, czyli tarcie powierzchni zębów przez przedmioty zewnętrzne np. szczoteczka. Najczęściej w jamie ustnej czynniki niszczące ząb występują równocześnie. Dlatego bardzo ważne jest rozpoznanie co jest przyczyną destrukcji zębów, wynik przeciążenia przez przeciwstawne zęby, aby móc podjąć właściwe leczenie. Jeśli przyczyną utraty szkliwa na powierzchni podniebiennej siekaczy górnych jest bulimia (ryc. 8), to wysyłamy pacjenta na specjalistyczne leczenie i odbudowujemy zniszczone powierzchnie. Jeśli natomiast przyczyną tej samej straty jest kolizja zębów w kopercie funkcyjnej to musimy doprowadzić układ do centralnej relacji i dopiero wtedy uzyskamy miejsce na odbudowę protetyczną.
Abrazja zachodzi na skutek tarcia szczoteczki z pastą do zębów o powierzchnię zęba. Jednakże w przypadku głębokich, ostrych ubytków przyszyjkowych niepróchnicowego pochodzenia, musimy mieć również na uwadze okluzję – ubytki abfrakcyjne. Gdy zobaczymy ubytki abfrakcyjne sprawdźmy, czy nie występują one na zębach przeciążonych w zgryzie (ryc. 9). Abfrakcja może być spowodowana powtarzalnym obciążeniem zęba – siły koncentrują się w okolicy jego szyjki. Ta okolica jest podatna na erozję i abrazję.
Rozsunięte i wychylone do przodu zęby to następny skutek przesunięcia żuchwy do przodu, aby ominąć przeszkodę zwarciową. Siekacze dolne napierają na górne zęby, powodując ich wychylanie (ryc. 10).
Często w takich przypadkach potrzebne jest leczenie ortodontyczne, aby wprowadzić wychylone przez przeciążenia zęby na swoje miejsce. Leczenie ortodontyczne będzie stabilne pod warunkiem uzyskania nowej okluzji w centralnej relacji.
Pęknięcia zębów lub ich guzków również są typową oznaką choroby okluzyjnej. Zazwyczaj linia pęknięcia rozwija się, gdy pochyłość guzka pokrywa z silnym przeciążeniem zgryzowym. Ruchomość zęba jest wczesną oznaką choroby okluzyjnej. Pacjenci często jej nie zauważają dopóki nie dojdzie do dużej utraty kości. Dlatego też powinniśmy rutynowo badać ruchomość wszystkich zębów i w przypadku jej wystąpienia sprawdzić, czy jej przyczyną nie jest przeciążenie zgryzowe.
Bardzo ważne jest rozróżnienie utraty kości, spowodowanej przeciążeniami zgryzowymi a paradontozą -wywołaną bakteriami. W przypadku braku kości, spowodowanej czystym przeciążeniem, nie znajdziemy kieszeni patologicznej. Zawansowana choroba okluzyjna charakteryzuje się silnym zniszczeniem uzębienia. Pacjenci często wymagają kosztownych, całkowitych rehabilitacji i interdyscyplinarnego leczenia (ryc. 11).
Po artykulacji modeli na łuku twarzowym i kęsku zgryzowym w centralnej relacji, podejmowana jest decyzja o sposobie leczenia. Najczęściej zespól składa się z dentysty ogólnego, chirurga, periodontologa i ortodonty. Aby odtworzyć utracone tkanki zęba i przywrócić architekturę kostną oraz estetykę uśmiechu, potrzeba jest wielu miesięcy leczenia (ryc. 12). Dlatego tak ważne jest zauważenie choroby we wczesnym jej stadium. Do korekty małych oznak choroby okluzyjnej, wystarczy mało inwazyjna ekwilibracja.
Innym objawem często prowadzącym do niepotrzebnego leczenia endodontycznego jest ból zęba na nagryzanie. Kompresja więzadeł ozębnej w przeciążonym zębie powoduje jego ból. Często takie zęby, mimo braku objawów radiologicznych i głębokiej próchnicy, są umartwiane. Prosty test na nagryzanie pozwoli nam sprawdzić czy przeciążenie zgryzowe jest przyczyną bólu.
Zęby mogą być nadwrażliwe również z powodu nieprawidłowej Okluzji. Przekrwiona miazga wróci do stanu normalnego po prawidłowej ekwilibracji.
Brak równowagi między okluzją a stawem skroniowo-żuchwowym, może być przyczyną bólu mięśni narządu żucia. Gdy żuchwa dążąc do maksymalnego zaguzkowania trafia na przeszkody zwarciowe, kłykieć w stawie ulega przemieszczeniu, naciągając mięśnie. Powoduje to ich napięcie, często prowadzące do bólu. Przewlekłe napięcia mięśni mogą powodować migreny. Korekta zwarcia spowoduje możliwość wejścia kłykcia w prawidłową pozycję w stawie i rozluźnienie mięśni. Możliwość funkcjonowania w centralnej relacji zlikwiduje migreny. Wielu pacjentów przyjmuje leki przeciwbólowe niepotrzebnie. Korekta zwarcia może więc uratować również ich żołądek.
Nie możemy przeceniać roli stresu w bruksizmie. Pamiętajmy, że nawet jeśli stres odgrywa znaczącą rolę, zęby szczęki muszą wejść w przestrzeń ruchów żuchwy, aby mogły ulec starciu,
Widzimy więc, że jest dużo oznak i objawów choroby okluzyjnej. Dokładne badanie kliniczne i szczegółowy wywiad, pozwolą nam na wychwycenie tej choroby we wczesnym jej stadium. Wyjaśnienie pacjentowi progresywnego zachowania tej choroby, pozostawionej bez leczenia, pozwoli nam przekonać pacjenta do leczenia. Zadowoleni pacjenci będą nam wdzięczni za możliwość zachowania swoich własnych zębów. Dentysta natomiast będzie miał satysfakcję, iż jest lekarzem zajmującym się kompleksowo układem narządu żucia: zębami, mięśniami, a także stawem skroniowo – żuchwowym.
